Theo những người dân thôn Tú Mỹ (thôn Đồng Cố cũ) xã Tam Mỹ Tây huyện Núi Thành thì hơn 20 năm về trước rừng nguyên sinh nơi đây còn nhiều nên có nhiều đàn Vọoc Chà vá chân xám đến sinh sống.

Đây là loài động vật quý hiếm có tên trong sách đỏ. Sự tồn tại của đàn Vọoc ở núi Hòn Dồ thôn Tú Mỹ cho đến hôm nay trong đó có sự đóng góp công sức của những người “Ăn cơm nhà vác tù và hàng tổng” trong tổ bảo vệ rừng cộng đồng thôn Tú Mỹ xã Tam Mỹ Tây. Họ là những người thường xuyên có mặt ở núi Hòn Dồ dù bất kể trời mưa, nắng hay bất cứ thử thách nào để canh chừng sự bình yên cho đàn Vọoc. Vọoc Chà Vá Chân xám là loài đặc hữu của Việt Nam được xếp hạng ở mức cực kỳ nguy cấp trong sách đỏ Việt Nam và thế giới. Loài linh trưởng này được xếp vào nhóm 1B nghiêm cấm khai thác sử dụng vì mục đích thương mại của danh mục động vật rừng nguy cấp quý hiếm. Đàn Vọoc Chà vá chân xám tại Hòn Dồ đã được phát hiện cách đây nhiều năm và được Chi cục Kiểm lâm Quảng Nam theo dõi từ những năm 2000. Qua khảo sát và đánh giá, hiện nay đàn Vọoc này có khoảng 50 cá thể sinh sống biệt lập trên diện tích rừng tự nhiên nghèo khoảng hơn 5ha. Những cá thể Vọoc này vô cùng quý hiếm nhưng khu vực sinh sống đang ngày càng bị thu hẹp và có nguy cơ bị săn bắt ngày càng cao. Trước thực trạng cấp bách đặt ra, xã Tam Mỹ Tây đã thành lập 2 tổ cộng đồng bảo vệ rừng bảo vệ đàn Vọoc Chà vá chân xám.

Hàng ngày những người trong tổ đi tuần tra kiểm soát phát hiện những trường hợp bất thường phối hợp với Chính quyền địa phương, lực lượng Kiểm lâm ngăn chặn để bảo vệ sự bình yên cho đàn Vọoc. Loài vật này sinh sống ở rừng nguyên sinh trên núi cao nên mỗi chuyến đi của những người trong Tổ bảo vệ cộng đồng không thể kể hết những hiểm nguy vất vả. Ông Nguyễn Dư, Tổ trưởng tổ bảo vệ rừng cộng đồng thôn cho biết: “Anh em chúng tôi đi tuần tra phải đi lên ranh giới với đường Tam Thạnh, Tam Trà, đi tuần cả ngày, nên ăn cơm trưa ở trong rừng. Đường sá thì anh em đã thuộc lòng hết rồi. Khi nào cũng vào trực tiếp để xem có ai đánh bẫy hay không nhưng đã đi nhiều lần rồi, cũng không thấy có gì tác động đến đàn Vọoc. Anh em đi tuần bằng xe máy cá nhân. Nói thật lòng chứ anh em đi tất cả với tính tự giác tinh thần trách nhiệm chứ đồng lương thì không có gì. Chỉ có 3 anh em bảo vệ chuyên trách tháng được hỗ trợ vài trăm ngàn đồng xăng xe vậy thôi, chứ đa số là cơm nhà áo vợ. Nhiều lúc đường trơn trợt té ngã rồi trầy xướt tay chân anh em cũng tự hỗ trợ lẫn nhau. Như bản thân tôi cũng đã từng có lần nhập viện vì té ngã, và rồi được chính quyền địa phương, mấy anh em kiểm lâm đến bệnh viện thăm, có lời động viên khích lệ nên thêm niềm tin động lực để bản thân tiếp tục công việc bảo vệ đàn Vọoc tốt hơn”. Dù công việc khó khăn nguy hiểm, nhưng những người trong tổ bảo vệ vẫn gắn bó với đàn Vọoc. Nhiều năm gần gũi với loài linh trưởng này họ nắm rất rõ những tập tính cũng như cách sinh hoạt hàng ngày của chúng. Ông Võ Ngọc Danh, thành viên tổ bảo vệ rừng cộng đồng cho biết: “Loài này thường sinh hoạt vào buổi sáng nếu mùa đông thì phải là 6 giờ vì mùa đông mặt trời ló chậm. Còn mùa nắng thì Vọoc đi ăn khoảng 5 giờ. Mùa mưa đàn Vọoc trú vào hang đá, những thân cây đa to có bóng che. Tôi trực tiếp chứng kiến thì thấy đàn Vọoc sinh sống rất sạch sẽ, hang đá loáng. Muốn gặp chúng rất dễ vì anh em đã biết nó trú ở chỗ nào. Nhất là cách sống, sinh hoạt của loài này rất gần gũi thân thiện với con người, chúng sống kết bầy, cử chỉ hành động nâng niu bầy con. Càng chứng kiến cách sinh hoạt, gần gũi với loài vật này càng thấy giá trị của nó rất quý. Vì vậy, anh em trong tổ thêm nhiệm vụ là luôn tuyên truyền vận động nhắc nhở bà con sinh sống quanh khu vực hay đi sản xuất có ý thức bảo vệ, giữ gìn loài động vật quý hiếm này”. Có thể thấy công việc tuần tra trong rừng nguyên sinh của những người trong tổ bảo vệ cộng đồng gặp không ít khó khăn đôi khi cả nguy hiểm đe dọa đến tính mạng.

(Lãnh đạo Chi cục Kiểm lâm tỉnh Quảng Nam. Ảnh Phan Bi)

Tuy nhiên, hầu như họ không có phương tiện hỗ trợ tuần tra nào. Những người này gần như đi xe nhà ăn cơm nhà để làm công việc xã hội. Dẫu vậy họ vẫn làm việc một cách trách nhiệm, nhiệt tình, đầy tâm huyết hoàn thành tốt nhiệm vụ với mong muốn bảo vệ loài động vật quý hiếm của quê hương. Là những cá thể vô cùng quý hiếm nên đàn Vọoc Chà vá chân xám đứng trước nhiều nguy cơ không chỉ là nạn săn bắt. Trong đó, việc môi trường sống ngày càng bị thu hẹp dẫn đến suy giảm số lượng diễn ra ngày càng mạnh mẽ những năm gần đây. Núi Hòn Dồ là khu vực rừng nguyên sinh nhưng ngày càng xuất hiện nhiều rừng Keo của người dân trồng để khai thác. Công việc của những người trong tổ cộng động là phát hiện, hạn chế nguy cơ ảnh hưởng đến đàn Vọoc. Tuy nhiên, những tác động của con người làm thu hẹp sinh cảnh của loài động vật này thì nằm ngoài sự kiểm soát và chức năng hoạt động của tổ cộng đồng. Ông Nguyễn Dư cho biết thêm “Nguy hại nhất của đàn Vọoc là vào mùa đông rét lạnh, Vọoc non không chịu nổi độ lạnh hay khi đi ăn có thể đi lạc xuống rừng cây của người dân trồng. Thấy người lạ Vọoc sợ hãi chạy lung tung khó kiểm soát nhưng vài ba ngày sau chúng cũng sẽ kết bầy trở lại. Còn nguy hại tác động phía ngoài thì chưa thấy”.

Thiết nghĩ, trước thực trạng khẩn cấp đặt ra, tỉnh Quảng Nam cần tăng cường bảo vệ loài Vọoc Chà vá Chân xám với nhiều giải pháp. Vừa qua, tỉnh đã phối hợp với Trung tâm bảo tồn đa dạng sinh học Nước Việt Xanh nghiên cứu để có những đánh giá chính xác về tình trạng số lượng loài, diện tích sinh sống của Vọoc Chà vá chân xám. Trước mắt huyện Núi Thành cùng với tỉnh vận động người dân địa phương có diện tích trồng Keo tại khu vực này đồng ý phương án thu hồi đền bù để mở rộng khu vực sinh cảnh bảo tồn loài Vọoc Chà vá chân xám, cùng với chính sách hỗ trợ sinh kế bền vững được người dân đồng thuận.

Làm thế nào để cho cộng đồng người dân địa phương cũng phải tham gia bảo vệ đàn Vọoc với tư cách là những người dân bản địa kết hợp với vai trò của lực lượng kiểm lâm ở địa bàn, tổ bảo vệ cộng đồng rừng thôn Đồng Cố thì chắc chắn việc bảo vệ đàn Vọoc mới có thể đảm bảo./. 

Phan Bi, Trung tâm KTNT Núi Thành