1. Giới thiệu chung về cây sa nhân
1.1. Tên: Sa nhân
Tên khoa học:
Amomum longiligulare T.L.Wu
Thuộc họ gừng: Zingiberaceae
Tên gọi khác: Sa nhân lưỡi dài
Hình: Cây sa nhân
Cây thân thảo, sống lâu năm dưới tán rừng. Thân cây tạo thành từ các bẹ lá, cao 1-2m, có cây cao 5m. Sa nhân sinh sản bằng thân ngầm mang vẩy và rễ phụ. Từ thân ngầm mọc lên các thân khí sinh, quả mọc từ gốc cây mẹ. Thân ngầm mọc bò ngang trên mặt đất, gồm nhiều đốt, bao bọc bởi các lá vảy màu nâu. Lá hình mác, không có cuống, không lông, mọc so le nhau. Cụm hoa mọc từ thân rễ và gốc thành bông; cuống cụm hoa dài 3-6cm, gồm nhiều đốt có vảy màu nâu. Có 4-6 hoa trên mỗi cụm, màu trắng; cuống hoa rất ngắn. Đài hoa dạng ống dài 1,5cm hoặc hơn, màu trắng hồng, đầu xẻ 3 thùy. Tràng hoa hình ống, mặt ngoài có lông thưa. Quả dạng quả nang, hình trứng hay hình gần cầu. Hạt màu nâu sẫm, cứng, một quả có 13-28 hạt xếp thành 3 ô, có áo hạt màu trắng, mùi thơm, vị hơi ngọt. Ra hoa vào tháng 3 tháng 4, thu quả vào tháng 6-7.
1.3. Đặc điểm sinh thái
Sa nhân thích hợp sinh trưởng ở nhiệt độ bình quân hằng năm từ 22-28̊C. Cây ưa bóng râm, thích điều kiện râm mát, sống dưới ánh sáng tán xạ, chủ yếu sống dưới tán cây rừng, độ che tốt nhất là 50%, nếu quá râm cây ít ra hoa kết quả, thậm chí không ra hoa kết quả.
Độ ẩm bình quân trên 80% lượng mưa hằng năm vào khoảng 1.500-2.000mm. Cây cần tầng đất dày, tơi xốp, khả năng giữ ẩm nhưng thoát nước tốt, có độ ẩm đầy đủ trong suốt thời gian cây sinh trưởng; phù hợp với đất không quá dốc (độ dốc dưới 20̊)
Phân bố chủ yếu ở các huyện trung du, miền núi và rừng trồng của các huyện Quế Sơn, Phú Ninh, Đại Lộc, Tiên Phước, Phước Sơn,... của tỉnh.
2. Kỹ thuật nhân giống
Sa nhân có thể nhân giống bằng chồi, hạt. Dưới đây giới thiệu kỹ thuật nhân giống bằng chồi
2.1. Yêu cầu của vườn ươm giống
- Chế độ ánh áng: cây ưa ẩm và chịu bóng, thích hợp với độ che tán từ 10-60%. Vườn ươm giống phải thiết kế hệ thống lưới cắt nắng. Tốt nhất nên dùng loại 30-50%
- Chế độ nước và độ ẩm: cây thích hợp với độ ẩm từ 75-80%. Đất trong vườn phải có độ tơi xốp, chủ động tưới tiêu
2.2. Nhân và ươm giống
Tuyển chọn cây mẹ: Lựa chọn cây mẹ ngoài tự nhiên hoặc vùng trồng có nguồn gốc rõ tàng. Cây mẹ phải đạt các tiêu chuẩn sau:
+ Đúng giống;
+ Đúng tuổi: 3-4 tuổi
+ Sinh trưởng phát tiển tốt và cho quả hàng năm ổn định
Lấy giống:
+ Chọn các chồi bánh tẻ, dùng tay nhổ từng chồi, giữ nguyên phần gốc
+ Chọn cành chồi: Không sâu bệnh, được lấy từ những cây sa nhân đã thành thục, sai quả, sinh trưởng tốt, sạch bệnh.
+ Cắt chồi: Cắt chồi vào buổi sáng khi trời còn mát để chồi không bị héo, dùng dao sắc để tránh dập nát và tạo bề mặt nghiêng tiếp xúc lớn, thuận lợi cho việc hình thành mô sẹo thúc đẩy chồi ra rễ. Cắt bỏ bớt các thân rễ, rễ phụ, phần thân mang lá, chỉ giữ lại chiều dài các chồi 30-40cm kể từ gốc (có 2-3 đốt thân ngầm)
+ Xếp các nhánh cùng chiều nhau và bó lại, nếu lấy giống trong rừng chưa vận chuyển về ngay được thì dựng các bó liền nhau trên đất ẩm, dưới tán cây; bên trên phủ bạt hay lá cây tươi để giữ ẩm trong khi chờ vận chuyển. Cây giống từ các chồi cây con lấy được đem trồng ngay hoặc có thể bảo quản tươi được tối đa 20 ngày.
+ Luống giâm để nhân chồi trong vườn ươm có đất nhỏ, trộn với phân hữu cơ hoai mục, với tỷ lệ đất 6-7 phần, phân hữu cơ hoai mục 3-4 phần. Chồi được giâm với khoảng cách: Chồi cách chồi 15-20 cm, hàng cách hàng 20-25 cm. Giâm chồi xong tưới đẫm nước.
Sau giâm chồi khoảng 2 tuần cây bắt đầu đẻ chồi với, sau khoảng 3 tháng cho thu chồi với hệ số nhân là 3-5 lần. Khi đó, có thể tách chồi đem trồng vào bầu.
2.3. Chăm sóc cây con trong vườn ươm
Tưới nước: Dùng ô doa hoặc vòi tưới phun mưa để tưới giữ ẩm cho đất hoặc bầu: Duy trù ẩm độ từ 70-80%.
Vào mùa hè, nên tưới 2 lần/ngày để cung cấp đủ ẩm cho cây
Bón phân: Với điều kiện dinh dưỡng bón lót như trên trong vườn ươm thì không cần phải bón thúc bổ sung cho cây. Tuy nhiên, cây còi cọc, tùy điều kiện có thể bổ sung thêm phân (bằng cách dùng chế phẩm Trichoderma ủ với tàn dư thực vật tại chỗ để bón cho cây con 1 tháng 1 lần, 1m² là 0,3kg)
Làm có: Thường xuyên phải làm cỏ cho vườn ươm và theo dõi, phát hiện kịp thời những đối tượng dịch hại cây giống trong vườn để có biện pháp quản lý hiệu quả.
2.4. Tiêu chuẩn cây con xuất vườn
Cây con sau trồng được chăm sóc ở vườn ươm từ 7-8 tháng, khi cây có từ 5-6 lá thật thì đem ra trồng. Cây con phải sạch bệnh có từ 2-4 lá xanh
Khi xuất cây cần chú ý: Tưới đẫm nước vào hôm trước để tránh vỡ bầu, đứt rễ khi bốc cây và vận chuyển